Lessen van een winter zonder SON-T

Tot voor kort waren rozen en SON-T belichting een ijzersterke combinatie. Die tijd is echter voorbij. Als telers in aanmerking willen komen voor subsidie op ledbelichting, dan moeten ze binnen drie jaar afscheid nemen van alle SON-T lampen. Bovendien mogen deze lampen vanaf 2027 niet meer worden verkocht in de EU. „Maar rozen telen zonder SON-T is een leerproces”, zegt Caroline Labrie, onderzoeker bij WUR Glastuinbouw. „SON-T is nu een back-up om de kwaliteit te behouden bij de overgang naar full led.”

Voor 2022 was het beeld dat de telers eerst de helft van de SON-T zouden vervangen door led en in totaal meer zouden gaan belichten. Dan zou er een overgang zijn waarbij de telers geleidelijk minder SON-T zouden gaan gebruiken. Door de hoge energieprijzen gingen telers in 2022 echter versneld over naar led en hebben ze de grenzen van het energieverbruik opgezocht.
Welke gevolgen dat had, heeft Labrie bij vijf rozenbedrijven gemonitord. Dit was onderdeel van het monitoringsproject Kas als Energiebron in overleg met de gewascoöperatie Roos. Vier bedrijven hadden hybridebelichting; een had alleen SON-T en is koud gegaan. De telers hebben zo min mogelijk belicht met SON-T. Alleen in de kritieke periodes, bijvoorbeeld wanneer de knopkleur te donker werd of de bloembodem ging rotten, gingen de SON-T lampen aan. Omdat dit een positief effect leek te hebben, werden de lampen later ook preventief aangezet.

Telen onder led

Het onderzoeksproject Perfecte Roos heeft aangetoond dat er best goed valt te telen onder full led. Er is veel energie te besparen, en de productie en het vaasleven waren goed, maar er trad wel wat vaker botrytis op dan in de praktijk door de lagere gewastemperatuur. ’Perfect’ was het nog niet. Onder roodblauwe ledlampen hadden de planten veel doornen door juveniliteit. De knoppen van Red Naomi waren klein en heel donker. Deze problemen zijn grotendeels opgelost met aanpassingen in het spectrum – met verrood en wit erbij. Dat heeft geresulteerd in het Signify rozenspectrum. Maar in de winter waren er nog verbeterpunten: de knopkleur van Red Naomi werd nog steeds te donker, en bij Avalanche+ waren de knoppen te spits en gingen ze flapperig open.

Labrie is met het monitoringsproject begonnen in oktober 2022, toen de gasprijzen al een piek van meer dan €3 achter de rug hadden. „De telers hadden verschillende energieposities en inrichting van de kas. Er waren verschillen in de hoeveelheden licht en warmte die in de teelt werden gestopt. Dat had gevolgen voor de teelt.”

Kwaliteitsproblemen

In de praktijk doken kwaliteitsproblemen op die eerder in de Perfecte Roos waren gezien, zoals donkere knoppen. „In dat geval zetten de telers de SON-T aan. Drie weken later was de kleur van de knop op het gewenste niveau.” Een donkere knopkleur is waarschijnlijk het gevolg van een hogere verhouding rood/verrood of een lagere knoptemperatuur. Ook een tekort aan fosfor en stikstof kan de vorming van anthocyanen stimuleren.

Hier en daar kwam meeldauw voor, maar dat was niet meer dan normaal, aldus Labrie. „Wel waren er midwinter problemen met botrytis. Meestal heeft dit te maken met een lager vochtdeficit. We hebben gezien op welke kritieke momenten de knoptemperatuur dicht bij haar dauwpunt komt: zonop, zononder, maar ook net na extra kieren in het scherm en te snel afluchten bij veel uitstraling. Dan is het risico op condensatie groter.”
„Vroeger was de grote vraag in de rozenteelt: hoe raken we de warmte kwijt? Nu is de vraag: hoe komen we van het vocht af?”, vat Labrie de nieuwe situatie samen.

Knoptemperatuur

Een grote rol in dit onderzoek is weggelegd voor de knoptemperatuur. Een rozenknop is een behoorlijke massa, die langzamer opwarmt dan bijvoorbeeld de knop van een gerbera, zeker onder ledlicht. „Als de SON-T lampen rond zonop uit blijven, dan kwam de knoptemperatuur dichter bij haar dauwpunt”, heeft Labrie gezien. „De knop kan dan natslaan, met kans op botrytis. Het is dus belangrijk om de kas geleidelijk op te warmen, zodat de knop het kan bijhouden. Voor die momenten was de directe warmtestraling van SON-T best effectief. Dat moeten we nu dus anders gaan oplossen.”

Een alternatief zou kunnen zijn om de knoppen op te warmen met infrarood panelen. Die vangen echter zonlicht weg en kosten veel energie. ’Het is energetisch verstandiger het tekort aan warmte aan te vullen met een groeibuis boven de kop dan met een elektrisch aangedreven infrarood straler’, laat Signify weten.
Een van de telers in het onderzoek had bovenin de kas een buis hangen. Op dit bedrijf is de knoptemperatuur gemeten. Uit een indicatief proefje bleek niet dat extra verwarmen met een bovenbuis verschil maakte, maar de capaciteit was ook beperkt. Sowieso dringt de convectiewarmte van de buis minder diep door in het gewas dan stralingswarmte van de SON-T. Mogelijk is het wel zinvol als de buis dichter bij de knoppen hangt. „Een extra buis ter hoogte van de knoppen is zeker iets om over na te denken”, laat rozenadviseur Johan Sonneveld weten.

Lessen van een koude winter

Een teler die koud was gegaan kreeg in het voorjaar bij de tweede snee veel last van pokken ofwel botrytisplekjes op de bloemblaadjes. Vanuit de winter was de sporendruk hoog. Het was ook vrij vochtig in de kas en het gewas stond vol op snee. Daarbij kwam dat hij zijn horizontale ventilatoren hard had laten blazen tegen de meeldauw. Daardoor waren de knoppen mogelijk te ver afgekoeld, maar een indicatieve meting van de knoptemperatuur kon dit effect niet aantonen. Toen de ventilatoren waren uitgezet, lukte het om van de pokken af te komen.

Een andere teler had problemen met rot in de bloembodem. Dat kwam mogelijk door te weinig verdamping ten opzichte van de worteldruk, wat zou kunnen leiden tot guttatievocht in de bloembodem. „Met led krijg je meer vertakkingen”, vertelt Labrie. „We hebben geleerd dat je eerder moet uitdunnen, zodat je meer luchtbeweging hebt in het gewas, en daarmee meer verdamping en vochtafvoer.”
Met led heb je minder verdamping. Je hoeft dus ook minder water te geven. Als je normaal water geeft, dan wordt de mat te nat en loopt de worteldruk op. Door de lagere watergift is er minder transport van voedingsstoffen, dus de voedings-EC moet hoger zijn.
Door de lagere warmtestraling van de leds blijft het gewas ook langer nat na een bespuiting. „Dat is ook iets om rekening mee te houden”, aldus Labrie.
Op dit moment voert ze de laatste data-analyses uit om telers nog extra handvatten te geven in de overgang naar full led. „Voor een energiezuinige rozenteelt is de samenwerking en de kennisdeling tussen telers, zoals in dit monitoringsproject, heel waardevol.”