’Alle toelatingen moeten opnieuw’

Bijna elke week weet glyfosaat het nieuws te halen. Half september deed een uitzending van Zembla wederom stof opwaaien. Het Ctgb zou verkeerde statistische methode gebruiken bij de beoordeling van bestrijdingsmiddelen, stellen hoogleraren. Moeten nu alle middelen opnieuw worden beoordeeld? Het Ctgb zelf ziet daar geen aanleiding voor.

Het International Agency for Research on Cancer (IARC) noemt glyfosaat kankerverwekkend, terwijl de Europese toelatingsinstanties het als ongevaarlijk beoordelen. Hoe is dat mogelijk? Volgens Geert de Snoo, hoogleraar milieubiologie in Leiden, heeft dat onder meer te maken met de statistische beoordeling van de onderzoeken. Hij keek op verzoek van Zembla naar de methodiek van de toelatingen. De Europese instanties gebruiken een tweezijdige statistische toets, terwijl een eenzijdige toets logischer zou zijn. Meerdere hoogleraren geven De Snoo hierin gelijk.

Eenzijdig of tweezijdig toetsen?

Wat is het verschil tussen een eenzijdige en een tweezijdige toets? Stel dat we op ratten willen uittesten of een bestrijdingsmiddel kankerverwekkend is. De aanname is dat de stof niet schadelijk is. Er zijn dan twee mogelijkheden: de rat merkt niets, of hij wordt ziek.

Een rat kan natuurlijk ook spontaan ziek worden. Hoe groot deze kans is, moet blijken uit de controlegroep, die geen middel krijgt toegediend. Er wordt dan een drempelwaarde vastgesteld, die aangeeft wanneer het effect nog toeval is en wanneer niet meer. In de wetenschap is een effect doorgaans aangetoond als de kans dat het om toeval gaat, kleiner is dan 5%. De discussie gaat in feite over deze drempelwaarde.
Bij sommige vraagstukken, zoals het effect van geneesmiddelen, wordt tweezijdig getoetst. In dat geval zijn er drie mogelijkheden: de rat wordt beter, hij merkt niets, of hij wordt zieker. Als hierbij dezelfde grens voor toevallige afwijkingen wordt aangehouden van 5%, dan wordt die gesplitst in 2,5% voor een positief effect en 2,5% voor een negatief effect. Dat betekent dat de toets minder snel een negatief effect ’significant’ zal noemen dan bij een eenzijdige toets.

„Deze grenswaarden zijn niet heilig”, vindt De Snoo. „Als je de kankerverwekkendheid van een stof onderzoekt, dan ben je niet alleen geïnteresseerd in de uitkomsten die je ’significant’ noemt, maar ook in alles wat zich daar in de buurt bevindt. Dit geldt niet alleen voor glyfosaat, maar voor alle beoordelingen. Glyfosaat is in het programma van Zembla eruit gepikt omdat hier zoveel controverse over is.”

De Snoo pleit er dan ook voor om alle toelatingen opnieuw onder de loep te nemen. „Daarvoor is het niet nodig om nieuwe dossiers op te bouwen, want alle gegevens zijn er al. Het gaat alleen om de statistische toetsing.”

’Goed wetenschappelijk gebruik’

Het Ctgb ziet hierin geen aanleiding om anders te gaan toetsen. In heel Europa is de tweezijdige toets een goed wetenschappelijk gebruik bij de beoordeling van chemische stoffen zoals gewasbeschermingsmiddelen, stelt de organisatie. „Dat geldt ook voor onderzoek naar kankerverwekkendheid. Sommige stoffen met effect op de hormoonhuishouding kunnen er bijvoorbeeld voor zorgen dat borsttumoren juist minder vaak voorkomen. Ook dit is belangrijke informatie.”

Overigens zijn bij de beoordeling van glyfosaat ook studies met een eenzijdige toetsing meegenomen, aldus het Ctgb. „Op basis van al deze gegevens heeft het European Chemicals Agency de conclusie getrokken dat de glyfosaat niet carcinogeen is.”

Ctgb zou partijdig zijn

In de uitzending van Zembla wordt ook de objectiviteit van het Ctgb ter discussie gesteld. Zembla beschuldigt de instantie ervan dat ze negatieve onderzoeksresultaten zou wegmoffelen. Dat zou bijvoorbeeld gedaan zijn door proeven opzettelijk te vergelijken met oude controledata, waarbij proefdieren vaker spontaan tumoren kregen.

Het Ctgb bestrijdt dat het partijdig is. „We zijn een zelfstandig bestuursorgaan, en wij doen ons werk zorgvuldig, onafhankelijk en op basis van wettelijke kaders. Bij onze beoordeling worden geen belangen meegewogen; dus agrarische of economische belangen spelen geen rol.”
Ook zou de kwaliteit van het onderzoek regelmatig tegen het licht worden gehouden. „De beoordelingen worden intern door collega’s getoetst en door collega’s uit andere lidstaten gecontroleerd”, meldt de organisatie. „Voor stofbeoordelingen vindt op Europees niveau ook nog een publieke consultatie plaats. De kwaliteit van onze beoordelingen laten we periodiek onderzoeken door een onafhankelijke commissie. Deze commissie heeft in 2023 voor de derde keer geconcludeerd dat ’het wetenschappelijke werk van het Ctgb van uitstekende kwaliteit is en wordt gewaardeerd door risicodeskundigen binnen de EU’.”
Vooralsnog lijkt het er dus op dat de gewasbeschermingsmiddelen niet opnieuw beoordeeld gaan worden volgens een andere statistische toets.