Bezoek ook eens onze website(s) en Social Media.
Externe links
Zoeken
Vul een zoekterm in om te zoeken binnen alle publicaties.
Log in om toegang te krijgen tot het magazine
Log in om toegang te krijgen tot het magazine
Tekst Joef Sleegers
Beeld Shutterstock, Hans Neefjes, Joef Sleegers
Bij gemeenten lag groenbeleid ALTIJD aan de
laatste memo
Een groene omgeving heeft altijd een sfeer van luxe om zich heen gehad, een voorrecht van mensen met geld. Tegenwoordig groeit het inzicht dat planten diverse functies kunnen vervullen in steden, kantoren en woningen. In groene kantoren is bijvoorbeeld het ziekteverzuim lager en de productiviteit hoger. Een groene stad is koeler en heeft minder last van hoosbuien. Talloze onderzoeken bevestigen dit. Groen is geen luxe, maar een noodzaak.
Met hittegolven in heel Europa is vergroening van steden en woningen deze zomer actueler dan ooit. In een metropool kan het op warme dagen 10°C heter worden dan het omliggende platteland. Dit wordt een hitte-eiland genoemd. Door de klimaatverandering wordt dit alleen nog maar erger. In 2050 zullen er wereldwijd duizend grote steden zijn waar de gemiddelde temperatuur in de zomer boven 35°C ligt, voorspelt C40, een netwerkorganisatie van megasteden. Dat is drie keer zoveel als nu. Niet alleen voor mensen is dat schadelijk, ook de economie heeft daar fors onder te lijden. In sommige sectoren kan de economische activiteit tijdens hittegolven met 20% teruglopen.
De temperatuur in de stad houdt direct verband met de hoeveelheid groen, blijkt uit onderzoeken van onder meer TNO. Met elke 10% groen in de wijk daalt de temperatuur met meer dan 0,5°C.
Tegengaan van hittestress is slechts een van de voorbeelden waar planten een oplossing voor kunnen bieden. Andere voorbeelden zijn het tegengaan van wateroverlast, het zuiveren van bedompte lucht, het creëren van een prettige leefomgeving, vergroten van de biodiversiteit, en zo voorts. Zulke oplossingen worden ’nature based solutions’ genoemd.
Langzaam dringt in de maatschappij het besef door dat planten veel kunnen bijdragen aan een leefbare omgeving, binnenshuis en buiten. Dit wordt ondersteund door wetenschappelijke onderzoeken van psychologen, gezondheidswetenschappers, milieukundigen, klimatologen en geofysici wereldwijd, dus bronnen van buiten de tuinbouwsector.
Medewerkers van Wageningen UR hebben die positieve eigenschappen op een rijtje gezet in een serie factsheets. Deze zijn te downloaden op de websites van FloraHolland en degroenestad.nl (zie ook kader ’De positieve effecten van groen’).
Op welke manier moeten planten worden toegepast om deze functies te benutten? Dat is beschreven in het boek ’Het Levende Gebouw’ van branchevereniging VHG, dat bestemd is voor overheden, projectontwikkelaars en architecten.
„De toepassing van groen sluit aan bij diverse maatschappelijke opgaven, zoals de bouwopgave”, zegt Egbert Roozen, directeur van VHG. „Nederland moet veel woningen bouwen, bij voorkeur in bestaand stedelijk gebied. Planten hebben allerlei functies in de leefomgeving. Dat betekent dat we moeten verdichten en tegelijk moeten vergroenen. Dit is geen trend, maar een blijvende opgave. Diverse provincies en gemeenten zijn hier al mee bezig.”
De opgave is om meer te
bouwen én te vergroenen
Egbert Roozen, directeur branchevereniging VHG
Vanuit de overheid groeit de interesse voor ’natuur-inclusief bouwen’; dat is mede te danken aan het klimaatakkoord. Planten slaan immers CO2 op. „Tot voor kort lag groenbeleid bij gemeenten altijd aan de laatste mem”, constateert Joop Spijker, die als ecoloog bij Wageningen UR meewerkte aan de factsheets. „Het was aardig in de buurt van toeristische voorzieningen, maar op andere plekken kostte het te veel geld. Tegenwoordig beseffen gemeenten dat groen meerdere voordelen heeft. Er zijn plannen om groen in te brengen in scholen, gebouwen en ziekenhuizen. Daar liggen goede kansen voor de sierteeltsector.”
Veel onderzoek naar de positieve effecten van planten is gestart vanuit de groene sectoren, bijvoorbeeld met geld van De Groene Stad, Topsector Tuinbouw en Uitgangsmaterialen en Royal FloraHolland. De bijdragen van partijen buiten de groene sector nemen toe. „Omdat ze zien dat het voor hen waarde heeft”, zegt Spijker.
Wageningen begon vijf jaar geleden een onderzoeksprogramma vanuit de tuinbouwsector. Nu draait het vliegwiel door naar
partijen buiten die sector, zoals gemeenten, waterschappen, zorginstellingen en grote projectontwikkelaars. Het is volgens Spijker zaak om dergelijke partijen erbij te hebben, want zij moeten het ontwerp realiseren. „Dat geldt ook voor de opdrachtgevers. Als die niet aangeven dat er groen bij moet, dan gebeurt er niets. Of het gaat slechts om een paar plantenbakken.” Daarom is het belangrijk dat groenprofessionals al in de ontwerpfase bij bouwplannen worden betrokken, vindt Roozen van VHG.
Overigens hebben planten niet per definitie een positief effect. „Ontwerp en maatvoering zijn punten van aandacht”, zegt Jelle Hiemstra, onderzoeker bij Wageningen UR. „Je moet het groen goed aanleggen, want anders kan het averechts werken. Stel dat je bomen en struiken wil aanleggen om een wijk te koelen of om fijnstof weg te filteren. Voorwaarde is dat uitwisseling van lucht met de omgeving mogelijk blijft, anders kan de aanleg van groen zelfs leiden tot ophoping van warmte en fijnstof.”
Roozen pleit er voor om de functies van groen verder wetenschappelijk te onderbouwen. „Zodat we weten wat er mogelijk is met groen en leren hoe we het kunnen toepassen.”
In een kantoor met planten ligt PRODUCTIVITEIT 15% hoger
Rotterdamse Dakendagen
Alle platte daken in Nederland bij elkaar beslaan een oppervlakte van 400 km2. Slechts 1% daarvan is voorzien van groen. Daar ligt dus nog een enorm potentieel. Sommige gemeenten stimuleren de aanleg van daktuinen met subsidie, zoals Rotterdam. Hier worden jaarlijks de Rotterdamse Dakendagen georganiseerd om inspiratie te geven; volgend jaar van 5 t/m 7 juni. De havenstad telt inmiddels zo’n 40 ha groen dak.
De positieve effecten van planten
Wat zijn de positieve effecten van planten op de mensen en hun omgeving? In het programma De Groene Agenda zijn vijf factsheets opgesteld, die verschillende aspecten belichten. Het komt er eigenlijk op neer dat een stad en een kantoor ongezonde leefomgevingen zijn, en dat planten de omstandigheden kunnen verbeteren.
Planten zijn vaak een sluitpost bij het ontwerp van een wijk of de inrichting van een kantoor. Dat is niet terecht. De aanwezigheid van groen in de directe omgeving verhoogt de waarde van woningen met 4 tot 15%. Bovendien profiteert de gemeente van een hogere WOZ-waarde.
Planten in de kantoorruimte verminderen werkstress en verbeteren het concentratievermogen. De arbeidsproductiviteit ligt 15% hoger dan in kantoorruimtes zonder planten, blijkt uit onderzoek in Nederland en Groot-Brittannië.
Verder daalt het ziekteverzuim significant in een kantoor met veel beplanting.
Groen koelt doordat het schaduw geeft en water verdampt; 10% meer groen in een stedelijk gebied verlaagt de temperatuur met gemiddeld 0,6°C. Door de aanwezigheid van groen is er minder kunstmatige koeling nodig. Dat is gunstig, want airco’s doen nog een schepje bovenop de buitentemperatuur in de stad.
Boven parkeerplaatsen verminderen schaduwbomen de verdamping van brandstof uit de tank en opwarming van het auto-interieur. Voor een optimaal effect moet doorstroming van de lucht uit het groene gebied naar de omgeving wel mogelijk zijn.
Groene tuinen en parken zorgen ervoor dat niet alle neerslag hoeft te worden afgevoerd. Een deel van de neerslag wordt opgevangen door de planten, een ander deel zakt in de bodem. Groene daken, met name op grote gebouwen zoals fabriekshallen, ziekenhuizen en grote kantoren, helpen eveneens om neerslagpieken af te vlakken doordat ze een deel van de neerslag vasthouden en het overschot vertraagd doorlaten.
In de buitenlucht kunnen planten een bijdrage leveren aan het terugdringen van fijnstof, maar dat is in de orde van procentjes. Het verkeer stoot zo veel fijnstof uit dat planten het meestal niet kunnen bijbenen. De meest effectieve fijnstofvangers zijn groenblijvende naaldbomen; loofbomen met grote harige of kleverige bladeren zijn een goed alternatief. Voor afvang van ozon en stikstofoxiden zijn loofbomen met platte, brede bladeren het meest geschikt.
Er is veel te doen over de kwaliteit van de buitenlucht in Nederland, maar binnenlucht is vaak nog veel viezer. Planten in gebouwen zuiveren de lucht en verlagen de concentraties CO2, NOx, fijnstof en vluchtige organische stoffen. Bovendien verdampen ze water en maken ze daardoor de lucht minder droog, met als gevolg minder hoofdpijn en een beter concentratievermogen.
Spatiphyllum is de meest bekende luchtzuiverende plant voor binnen, maar er zijn meer goede opties, zoals calathea, chlorophytum, areca, dracaena, hedera en diverse varens.
Mensen ervaren een groene omgeving als prettig en stressverlagend. Er zijn veel onderzoeken die dit bevestigen, zoals van socioloog Jolanda Maas. Zij spreekt van ’vitamine G’ en de groene stad als ’healing environment’.
Ook in de gezondheidszorg biedt dit mogelijkheden die tot nu toe vaak nog onbenut zijn. In de jaren ’80 was al bekend dat patiënten die na een galblaasoperatie in het ziekenhuis uitkijken op groen eerder genezen en minder pijnstillers nodig hebben dan patiënten die uitzicht hebben op een blinde muur.
Naarmate het platteland intensiever wordt gebruikt voor productie, krijgt de stad een grotere rol als toevluchtsoord voor dieren. Een gevarieerde beplanting stimuleert de biodiversiteit in de stad, met name de aanplant van nectar- en pollenrijke bomen, struiken en vaste planten. 10% gevarieerd groen, verspreid gelegen, maakt de stad een prima leefgebied voor vlinders en bijen.
In de eerste plaats produceert groen geluiden die meestal als aangenaam worden ervaren, zoals ruisen en gekwetter van vogels. Het geluid kan deels het lawaai uit de stad maskeren.
Stedelijke bewoners die vlak bij parken of andere groene gebieden wonen, ervaren bij eenzelfde mate van geluidshinder minder geluidsoverlast dan stedelijke bewoners die geen park of ander groengebied nabij hun woning hebben.